Referans Faiz Oranı (RFO) – TLREF Hakkında Bilgilendirme

TÜRKİYE’DE TLREF’İN ORTAYA ÇIKMASI

Türk finansal piyasalarında TRLIBOR, TCMB politika faizi, interbank faizi, kredi ve mevduat faizleri gibi birçok farklı faiz türü bulunmaktadır. Birçok farklı faiz türü bulunmasına karşın bir piyasada gerçekleştirilen işlemler üzerinden hesaplanan ve Türkiye’nin referans faizi olarak nitelendirilebilecek bir RFO tam anlamıyla bulunmamaktadır. Nitekim bu eksikliği gidermeye yönelik oluşturulan TRLIBOR’un yeterli derinliği bulunmamasından kaynaklı, Türkiye’nin piyasa gerçeklerini yansıtacak bir referans faize ihtiyaç bulunmaktadır. Dünya’da ulusal referans faiz oranlarının yayınlanmasının, Türkiye’de TLREF’in yayınlanmasının ve 2021 yılsonunda LIBOR’un son bulmasının, hem ulusal hem de uluslararası finansal piyasalar açısından yeni bir dönemi başlatacağı ve dolayısıyla önemli etkiler oluşturacağı ortadadır Borsa İstanbul (BİST) tarafından 17.06.2019 tarihinde Türk Lirası Referans Faiz Oranı (TLREF) ilan edilmeye başlanmıştır. TLREF borçlanma araçlarında, türev ürünlerde ve benzeri finansal araçlarda dayanak varlık ve/veya karşılaştırma ölçütü olarak kullanılacak referans faiz oranı ihtiyacını karşılama amacıyla oluşturulmuştur

• TRLIBOR için son yayınlanma tarihi: 30 Haziran 2022
• TRLIBOR/TLREF geçiş spread oranı ilanı: 1 Temmuz 2022
• Yaşayan TRLIBOR’a endeksli işlemlerin TLREF’e geçişi: 1 Temmuz 2022

TRLIBOR’DAN TLREF’E GEÇİŞ

Türkiye, RFO altındaki çalışmalarına ilk imzayı “TRLIBOR” adı altında toplam sekiz vade TL faiz oranı oluşturmak amacıyla 2000 yılı içerisinde başlamıştır. Fakat yaşanan ekonomik gelişmeler doğrultusunda piyasanın önünü göremediği bu dönemde, bu tür bir uygulamaya geçilmesinin pratikte mümkün olmadığına karar verilmesiyle ertelenmiş, sonrasında 1 Ağustos 2002 yılında uygulamaya geçilmiştir.

Uluslararası alanda LIBOR sonrası döneme ilişkin ulusal referans faiz oranı oluşturma çalışmaları sürerken Türkiye tarafına bakıldığında, TRLIBOR’un işlem hacmi oldukça düşük ve piyasayı yansıtmaktan uzak olduğu görülmektedir. Ayrıca piyasada bulunan politika faizi, kredi faizi, mevduat faizi, tahvil-bono faizi gibi birçok farklı faiz türü de finansal kuruluşların temel alabileceği bir referans faiz oranını oluşturmamaktadır.

Dolayısıyla, derin ve likit piyasalardan oluşturulacak ulusal bir referans faiz oranına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu noktada, Borsa İstanbul (BİST) tarafından BİST RepoTers Repo Pazarı’nda gerçekleştirilen işlemler temel alınarak 17.06.2019 tarihinde Türk Lirası Referans Faiz Oranı (TLREF) ilan edilmeye başlanmıştır.

TLREF VE TRLİBOR ARASINDAKİ FARK

Farklı vadelerde TRLIBOR ve TLREF arasındaki farkların bazı dönemlerde negatif olduğu görülmektedir. Hesaplanan farklar oynak bir seyir izlemektedir ve bu oynaklık daha uzun vadelerde daha yüksek görülmektedir. Daha uzun vadelerde TLREF ve TRLIBOR arasındaki farkı gözlemlemek daha kolaydır. TRLIBOR pazarı nispeten sığ bir pazardır. TRLIBOR’a dayalı kredi hacmi toplam hacmin %5’inden daha küçüktür.

Bu sonuca göre, 𝑡 tarihinde 𝑉 vadeli TRLIBOR için aşağıdaki usule uygun “geçiş düzeltmesi” yapılabilir:

𝑇𝑅𝐿𝐼𝐵𝑂𝑅𝑡,𝑡+𝑉 = 𝑇𝐿𝑅𝐸𝐹𝑡 ∗ (1 + 𝑑𝑉) (𝑑𝑉= pozitif farkların ortalaması)

Yani kısa vadede iş gören TRLIBOR’un yerine uzun vadede daha güvenilir hal alan TLREF gelmiştir.

IBOR GEÇİŞ SÜRECİ VE TLREF ÇALIŞMALARI

TLREF kullanımı ile uzun vadeli Türk lirası kredi kullanımına/kullandırımına imkan sağlanmasının yanı sıra TLREF sayesinde gelişecek Türk lirası faiz swap piyasası ile tüketim ve yatırım işlemlerinin faiz dalgalanmalarından daha az etkilenmesinin sağlanması ve finansal ürün çeşitliliğinin artırılması amaçlanmaktadır.

Makul bir süre içinde, TLREF ile ikame edilmek üzere, Türkiye Bankalar Birliği tarafından izlenmekte ve yayımlanmakta olan Türk Lirası Bankalararası Satış Oranı (TRLIBOR) ve Türk Lirası Bankalararası Alış Oranı (TRLIBID) hesaplanmasına, uygulamasına ve yayımına son verilecektir. Bu kapsamda, değişken faizi esas alan finansal ürünlerde TRLIBOR ve TRLIBID yerine TLREF kullanılacaktır.

EURIBOR

Euribor, Avrupa tipi bankalar arası teklifin kısaltmasıdır.

Kredilerde kullanılan ortalama bir faiz oranı olduğunu ve bankaların panelini oluşturan Avrupa bankalarının büyük çoğunluğu tarafından kullanılmak üzere hesaplandığını söyleyebiliriz.

EURO LIBOR VE EURIBOR

LIBOR, Londra’daki önde gelen bankaların diğer bankalara borç vermek için talep edeceklerini tahmin ettikleri ortalama faiz oranını temsil eder, EURIBOR olarak bilinen Euro Bankalararası Teklif Oranı, Euro bölgesindeki bankalardan türetilen benzer bir referans oranıdır.

EURIBOR sadece euro olarak mevcutken, LIBOR 10 farklı para biriminde mevcuttur.

• Avustralya doları (AUD)
• Kanada doları (CAD)
• İsviçre frankı (CHF)
• Danimarka kronu (DKK)
• Euro (EUR)
• İngiliz sterlini (GBP)
• Japon yeni (JPY)
• Yeni Zelanda doları (NZD)
• İsveç kronu (SEK)
• Amerikan doları (USD)

LIBOR NEDİR?

LIBOR (London Inter Bank Offered Rate) (Londra Bankalararası Teklif Edilen Oran) büyük küresel bankaların kısa vadeli krediler için uluslararası bankalararası piyasada birbirlerine borç verdikleri bir gösterge faiz oranıdır.

Libor, Bankaların birbirlerine Amerikan doları cinsinden borç verme işlemlerinde uygulanan faiz oranlarını belirtir. Libor, International Exchange (ICE) tarafından her gün hesaplanır ancak LIBOR oranını kullanmanın bir dezavantajı vardır. Düşük borçlanma maliyetleri tüketiciler için çekici olsa da, belirli menkul kıymetlerin getirilerini de etkiler. Bazı yatırım fonları LIBOR’a eklenebilir, dolayısıyla LIBOR dalgalandıkça getirileri düşebilir.

Libor, bir kıyaslama oranı olarak geçerliliği konusundaki sorunlar nedeniyle ve hakkında yaşanan son olaylar sonrasında aşamalı olarak kaldırılma aşamasında. FED ve Birleşik Krallık’taki düzenleyicilere göre, LIBOR 30 Haziran 2023’e kadar aşamalı olarak kaldırılacak ve yerini Secured Overnight Financing Rate Data (Güvenli Gecelik Finansman Oranı) (SOFR) alacak. Bu aşamalı olarak kaldırmanın bir parçası olarak, bir haftalık ve iki aylık LIBOR USD LIBOR oranları, 31 Aralık 2021 tarihinden itibaren artık yayınlanmamaktadır.

LIBOR SKANDALI NEDİR?

LIBOR Skandalı, birkaç büyük finans kuruluşundaki bankacıların Londra Bankalararası Teklif Edilen Oranı (LIBOR) manipüle etmek için birbirleriyle gizlice iş birliği yaptığı, yüksek oranda duyurulan bir plandı. Skandal, finans sektöründe güvensizlik yarattı ve bir dizi para cezası, dava ve düzenleyici eylem dalgasına yol açtı. Skandal 2012’de ortaya çıkmış olsa da, söz konusu gizli anlaşmanın 2003’ten beri devam ettiğini gösteren kanıtlar var.

Deutsche Bank ( DB ), Barclays ( BCS ), Citigroup ( C ), JPMorgan Chase ( JPM ) ve Royal Bank of Scotland ( RBS ) dahil olmak üzere birçok önde gelen finans kuruluşu skandala karışmıştır.

Oran sabitleme skandalının bir sonucu olarak, LIBOR’un güvenilir bir kıyaslama oranı olarak geçerliliği hakkında sorular ortaya çıktı ve şu anda aşamalı olarak kaldırılıyor. FED ve Birleşik Krallık’taki düzenleyicilere göre, LIBOR 30 Haziran 2023’e kadar aşamalı olarak kaldırılacak ve yerini Güvenli Gecelik Finansman Oranı (SOFR) alacak. Bu aşamalı olarak kaldırmanın bir parçası olarak, 31 Aralık 2021’den sonra bir haftalık ve iki aylık LIBOR USD LIBOR oranları yayınlanmayacaktır.

LİBOR NASIL HESAPLANIR?

Liborun hesaplanmasında beş ana birimi kullanılır. Bu beş ana para birimi Euro, Dolar, Pound, Yen ve Frank olarak geçer. Libor hesaplanırken bu para birimlerinin vadesi ve yıllık/gecelik vade olmak üzere 7 çeşit vade baz olarak alınır. Örneğin; libordan çoğunlukla 3 ay vadeli Dolar faiz oranı için tekil olarak bahsedilemez. Çünkü her gün için yaklaşık olarak 35 farklı libor bulunur.

Her gün dünyanın önde gelen bankalarına British Bankers’ Association(İngiliz Bankalar Birliği) kısa vadeli bir kredi karşılığında talep edilen miktarı sorar. Bu kısa vadeli kredi karşılığında talep edilen miktar karşılığında en düşük ve en yüksek faiz değerleri ortaya çıkar. Daha sonra bütün değerler göz önünde bulundurularak ortalama bir değer hesaplanır ve günlük oran olarak belirlenir.

Libor 7 çeşit vadeye sahiptir: LIBOR, Londra’da her iş gününde yayınlanmakta olan ve ICE Referans İdaresi (IBA) tarafından yönetilen referans faiz oranıdır. LIBOR, 20 panel bankanın beş para biriminde (USD, EUR,CHF,GBP ve JPY) yedi vade aralığı (gecelik, haftalık, 1,2,3,6 ve 12 aylık) için verdiği kotasyonlara dayanmaktadır.

USD LIBOR’U İŞLEM BAZLI ORANLA DEĞİŞTİRMEK: SOFR

Güvenli Gecelik Finansman Oranı (SOFR), JP Morgan’ın USD LIBOR’a tercih ettiği alternatiftir. FED, 2018’den beri bir gecede yayınlanan alternatif bir RFR olarak SOFR’yi geliştirmek için 2014 yılında Alternatif Referans Oranları Komitesi’ni (ARRC) oluşturdu. SOFR ve LIBOR arasındaki temel fark, oranların nasıl üretildiğidir. LIBOR, panel banka girdisine dayalıyken, SOFR, repo (repo) piyasasında ABD Hazine menkul kıymetleri tarafından teminatlandırılmış gecelik nakit borçlanma maliyetinin geniş bir ölçüsüdür. SOFR’nin altında yatan işlem hacimleri, günlük hacimlerde düzenli olarak 1 trilyon dolar civarındadır. Repo piyasasının büyük işlem hacmi, ARRC’ye SOFR’nin çok çeşitli piyasa koşullarında güvenilir olacağına dair güven verir ve bu da onu LIBOR’un yerini almak için uzun vadeli iyi bir seçenek haline getirir.

SOFR’NİN TEMELİNİ OLUŞTURAN REPO PİYASALARI NELERDİR?

Repo piyasaları, genel olarak, bankaların ve diğer büyük finans kurumlarının ve şirketlerin, genellikle bir gecede olmak üzere kısa süreler için, genellikle ABD Hazineleri olmak üzere likit menkul kıymetlerle güvence altına alınmış nakit ödünç aldığı veya ödünç verdiği piyasalardır.

Üçlü repo piyasasında, nakit yatırımcılardan (örneğin, para piyasası fonları, yatırım fonları, vb.) borç alan komisyoncu/bayiler arasında bir takas bankası bulunur. GCF(Genel teminat finansmanı) repo piyasası, yalnızca genel teminat karşılığında (yani işlem gününün sonuna kadar belirtilmeyen menkul kıymetler) nakit ödünç alan bayiler arasında kullanılan üç taraflı bir repo piyasasıdır. DVP(Teslimata Karşı Ödeme) repo piyasasında, varlık yöneticileri ve diğer yatırımcılar (örneğin, GYO’lar) aracı kurumlardan ve menkul kıymet ödünç verenlerden ikili veya takas bazında belirli menkul kıymetler ödünç alırlar.

STERLİN GECELİK BANKALARARASI ORTALAMA ORANI (SONIA) NEDİR?

Sterlin Gecelik Bankalararası Ortalama Oranı, tüccarlara ve finans kurumlarına, kısa vadeli finansal işlemler için gösterge faiz oranı olarak Londra Bankalararası Teklif Edilen Orana veya LIBOR’a bir alternatif sunar.

Sterling Overnight Interbank Average Rate (SONIA), 1997 yılında Büyük Britanya’daki Toptan Satış Piyasaları Komisyoncuları Birliği (WMBA) tarafından oluşturulmuştur. SONIA’dan önce, WMBA’nın bir gecelik fonlama oranı yoktu ve bu da Birleşik Krallık’ın gecelik faiz oranlarında dalgalanma yaratıyordu. SONIA’nın yaratılmasıyla, gecelik oranlarda istikrar geldi.

Londra’da her iş günü hesaplanan SONIA sabitleme, WMBA üyeleri tarafından aracılık edilen teminatsız gecelik sterlin işlemlerinin ağırlıklı ortalama oranıdır. Dahil etmek için minimum anlaşma boyutu 25 milyon İngiliz sterlinidir

Oran aynı zamanda Gecelik Endeks SWAP (OIS) piyasasının ve Büyük Britanya’daki Sterlin Para Piyasalarının formülasyonunu teşvik etti. SONIA, pek çok işlem için yaygın olarak kullanılan bir kıyaslama olup, bunların arasında sterlin Gecelik Endeksli Swap piyasası için referans oran da bulunmaktadır.

Küresel bir ölçüt olan LIBOR, özellikle 2012 LIBOR sabitleme skandalından bu yana ateş altında. Avrupa’da, Sterlin Gecelik Bankalararası Ortalama oranı (SONIA), 2021 yılına kadar kıyaslama olarak LIBOR’un yerini alacaktır. SONIA, katkıda bulunan bankaların gerçek tekliflerine ve tekliflerine dayanmaktadır ve belirtilmemiş seviyelere dayanmaktadır. Katkıda bulunan banka sermaye pozisyonunu gizlemek veya artırmak isterse, ikincisi manipülasyona tabidir.

Değiştirme baskısı, küresel olarak tanınan standart olduğu için LIBOR’a odaklanıyor, ancak Hong Kong’daki HIBOR ve Singapur’daki SIBOR dahil olmak üzere tüm benzer oranlar eskime ile karşı karşıya. ABD Federal Rezervi, ABD Hazine Bakanlığı Mali Araştırma Ofisi ile iş birliği içinde oluşturulan yeni bir referans oranı olan Güvenli Gecelik Finansman Oranını (SOFR) uygulamaya koydu.

FED ve Birleşik Krallık düzenleyicileri, bankaları LIBOR kullanarak sözleşmeleri tamamlamaya çağırıyor. FED ve Birleşik Krallık düzenleyicilerinden Kasım 2020’de yapılan bir duyuru, bankaların 2021 yılı sonuna kadar LIBOR kullanarak sözleşme yazmayı bırakmaları gerektiğini belirtti. 2021’den sonra oran artık yayınlanmayacak. Ayrıca, LIBOR kullanan sözleşmeler 30 Haziran 2023’e kadar tamamlanmalıdır.

Bir süredir FED, bankaları SOFR’ye geçişe hazırlanmaya başlamaları konusunda uyarıyor. SOFR, banka fiyatlarına güvenmek yerine, yatırımcıların tahvillerle desteklenen krediler ve varlıklar gibi banka menkul kıymetleri için sunduğu oranları kullanacaktır.

Tablo 1. Alternatif RFO ve Kurumlar

Tablo 2. Para Birimleri Dolaylı RFO Süreçleri

G7, yedi ülkenin arasında uluslararası bir birliktir. Grup Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, İtalya, Fransa, Japonya ve Kanada’dan oluşur. G7 birliğinde olan ülkelerin yürürlükteki referans faiz oranları şu şekildedir;

Tablo 3. G7 Ülkelerinin Yürürlükteki Referans Faiz Oranları